Spis treści
- Czym są choroby przewlekłe?
- Różnice między chorobami przewlekłymi a ostrymi
- Przyczyny i czynniki ryzyka chorób przewlekłych
- Najczęściej występujące choroby przewlekłe
- Cukrzyca typu 2
- Nadciśnienie tętnicze
- Zawał serca i przewlekła niewydolność serca
- Astma i przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP)
- Nowotwory
- Diagnozowanie chorób przewlekłych
- Leczenie i zarządzanie chorobami przewlekłymi
- Wpływ procesu starzenia na rozwój chorób przewlekłych
Choroby przewlekłe stanowią jedno z największych wyzwań współczesnej medycyny i systemów opieki zdrowotnej na całym świecie. Szacuje się, że większość dorosłych osób będzie zmagać się z jakąś formą tego typu schorzenia. Ze względu na długotrwały charakter, negatywny wpływ na jakość życia oraz wysokie koszty leczenia, coraz więcej uwagi poświęca się ich prewencji, diagnostyce, leczeniu i efektywnemu monitorowaniu. Dowiedz się, jakie są najczęstsze choroby przewlekłe i ich czynniki ryzyka.
Czym są choroby przewlekłe?
Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) choroby przewlekłe to schorzenia, które rozwijają się powoli i trwają przez długie lata – najczęściej do końca życia. Wymagają stałego leczenia oraz monitorowania. Z czasem mogą się nasilać, prowadząc do poważniejszych komplikacji zdrowotnych. Osoby, które cierpią na choroby przewlekłe, odczuwają ich wpływ na codzienne funkcjonowanie i ogólną jakość życia.
Szacuje się, że liczba osób chorujących na choroby przewlekłe ma corocznie wzrastać o 1% do 2030 roku. Schorzenia te odpowiadają za 60% zgonów na świecie i odsetek ten będzie się zwiększał.
Choroby przewlekłe występują częściej w starszych grupach wiekowych. Nawet 75% osób po 60. roku życia zmaga się przynajmniej z jednym tego typu schorzeniem. Warto jednak zdawać sobie sprawę, że występują również choroby przewlekłe u dzieci i młodzieży.
Różnice między chorobami przewlekłymi a ostrymi
Choroby ostre pojawiają się szybko, mają wyraźne objawy i zazwyczaj ustępują w krótkim czasie – samoistnie lub po wdrożeniu odpowiedniej terapii. Są to m.in. infekcje wirusowe czy bakteryjne.
Natomiast choroby przewlekłe rozwijają się stopniowo, a ich objawy na wczesnym etapie mogą być niecharakterystyczne lub trudne do zauważenia. Leczenie chorób ostrych ma na celu szybkie wyeliminowanie przyczyny, podczas gdy w chorobach przewlekłych często jest to niemożliwe, dlatego działania skupiają się na długoterminowym zarządzaniu stanem zdrowia pacjenta, łagodzeniu objawów i zapobieganiu powikłaniom.
Przyczyny i czynniki ryzyka chorób przewlekłych
Rozwój chorób przewlekłych zależy od wielu czynników, zarówno genetycznych, jak i środowiskowych.
Jednym z ważniejszych czynników ryzyka chorób przewlekłych są predyspozycje genetyczne. Niektóre schorzenia mogą mieć związek z dziedziczeniem wadliwych genów. Osoby z rodzin, w których występują choroby przewlekłe, są bardziej narażone na ich rozwój.
Ogromny wpływ na rozwój chorób przewlekłych ma styl życia. Niekorzystnie na stan zdrowia wpływają głównie:
- wysokoprzetworzona dieta,
- nadmierna konsumpcja cukrów i tłuszczów nasyconych,
- brak aktywności fizycznej,
- palenie papierosów,
- spożywanie alkoholu,
- nadmierna masa ciała.
Zanieczyszczenie powietrza, długotrwała ekspozycja na toksyny i inne substancje szkodliwe dla zdrowia mogą również przyczyniać się do rozwoju chorób przewlekłych. Wpływ środowiska na zdrowie jest trudny do kontrolowania, jednak warto podejmować różnego rodzaju działania prewencyjne (np. noszenie masek ochronnych).
Najczęściej występujące choroby przewlekłe
Najczęstsze choroby przewlekłe to:
Cukrzyca typu 2
Cukrzyca typu 2 jest jednym z najbardziej powszechnych schorzeń przewlekłych na świecie. Charakteryzuje się podwyższonym poziomem cukru we krwi, co jest wynikiem oporności tkanek na insulinę. W jej rozwoju istotną rolę odgrywają czynniki genetyczne i styl życia.
Nadciśnienie tętnicze
Nadciśnienie tętnicze to przewlekła choroba układu krążenia, polegająca na utrzymującym się podwyższonym ciśnieniu krwi. Nieleczone prowadzi do poważnych powikłań, takich jak zawał serca czy udar mózgu.
Zawał serca i przewlekła niewydolność serca
Zawał serca jest spowodowany zatkaniem naczyń krwionośnych doprowadzających krew do serca. To nagły, ostry stan, ale zwykle spowodowany długotrwałymi procesami chorobowymi (głównie miażdżycą).
Natomiast przewlekła niewydolność serca to stan, w którym zmniejsza się pojemność minutowa serca. Mięsień sercowy nie jest w stanie efektywnie pompować krwi, w wyniku czego narządy są niedostatecznie zaopatrzone w tlen i składniki odżywcze.
Należy pamiętać, że zawał serca może prowadzić do przewlekłej niewydolności serca, ponieważ uszkadza mięsień sercowy, osłabiając jego zdolność do efektywnego pompowania krwi.
Astma i przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP)
Astma i POChP to przewlekłe choroby układu oddechowego, które utrudniają prawidłowe oddychanie. Astma ma często podłoże alergiczne i może mieć napadowy przebieg, natomiast POChP jest związane głównie z paleniem tytoniu, ekspozycją na szkodliwe pyły i gazy.
Nowotwory
Nowotwory to jedna z głównych przyczyn zgonów na całym świecie. Przebieg choroby zależy od rodzaju, lokalizacji i stadium. Do najczęściej występujących nowotworów w Polsce należą rak płuc, jelita grubego, piersi, prostaty.
Diagnozowanie chorób przewlekłych
Diagnozowanie chorób przewlekłych wymaga kompleksowego podejścia i często konieczna jest współpraca kilku specjalistów. Badania, które są pomocne w diagnostyce to m.in.:
- badania krwi (np. morfologia, poziom glukozy, lipidogram, próby wątrobowe, badania hormonalne),
- badanie ogólne moczu,
- pomiar ciśnienia tętniczego,
- EKG,
- echo serca,
- badania obrazowe (np. RTG, USG, mammografia, kolonoskopia).
Powyższe badania należy wykonywać regularnie w ramach profilaktyki – nawet jeśli nie występują żadne objawy chorobowe. Ich częstotliwość ustala lekarz, uwzględniając indywidualne czynniki ryzyka.
Leczenie i zarządzanie chorobami przewlekłymi
Leczenie chorób przewlekłych ma na celu łagodzenie objawów i zapobieganie powikłaniom. Całkowite wyleczenie często jest niemożliwe, ale dobrze dopasowana terapia pozwala na uzyskanie remisji, spowolnienie postępu choroby i poprawę jakości życia.
Leczenie farmakologiczne dopasowywane jest do rodzaju choroby. Mogą to być m.in. leki obniżające ciśnienie krwi, leki obniżające poziom cholesterolu, leki obniżające poziom glukozy, leki przeciwzapalne.
W leczeniu chorób przewlekłych bardzo ważna jest zmiana stylu życia. Rozumie się ją poprzez stosowanie dobrze zbilansowanej diety, bogatej we wszystkie niezbędne składniki odżywcze, regularną aktywność fizyczną, rzucenie palenia i ograniczenie spożycia alkoholu. Nawet niewielkie zmiany mogą znacząco wpłynąć na poprawę stanu zdrowia i spowolnienie postępu choroby.
Choroby przewlekłe wymagają stałego monitorowania. Niezwykle ważne są regularne wizyty u lekarza oraz wykonywanie badań kontrolnych. Pacjenci powinni obserwować swój organizm, kontrolować podstawowe parametry (np. samodzielnie mierzyć ciśnienie krwi lub poziom glukozy).
Wpływ procesu starzenia na rozwój chorób przewlekłych
Proces starzenia się jest jednym z czynników ryzyka rozwoju chorób przewlekłych. Z wiekiem w organizmie zachodzi wiele zmian – w tym m.in.:
- osłabienie układu immunologicznego,
- spadek wydolności narządów wewnętrznych,
- osłabienie aktywności mechanizmów naprawczych i regeneracji komórek.
Ponadto wraz z wiekiem dochodzi do kumulacji czynników ryzyka chorób przewlekłych. Nie tylko pojawiają się schorzenia predysponujące (np. miażdżyca), ale spada też poziom aktywności fizycznej i zmienia się styl życia.
Bibliografia:
- A. Małkowska-Szkutnik, Choroby przewlekłe u dzieci i młodzieży jako narastający problem społeczny, Studia BAS 2014, nr 2(38), s. 89–112
- D. Kurpas i in., Choroby przewlekłe w podstawowej opiece zdrowotnej, Family Medicine & Primary Care Review 2011, 13, 2, s. 325–327
- A. Bortkiewicz i in., Wybrane choroby przewlekłe i ich czynniki ryzyka u nauczycieli, Medycyna Pracy 2020, nr 71(2), s. 221–231
