Alergia – objawy, przyczyny, leczenie

Alergia to powszechna dolegliwość, która dotyka coraz większą liczbę osób na całym świecie. Jest to nadmierna reakcja układu odpornościowego na substancje, które normalnie są nieszkodliwe dla większości ludzi. Te substancje, nazywane alergenami, mogą wywoływać różnorodne objawy, od łagodnych, takich jak kichanie i swędzenie, po ciężkie reakcje, w tym wstrząs anafilaktyczny. Zrozumienie, czym jest alergia, jakie są jej objawy i jak ją leczyć, jest kluczowe dla skutecznego zarządzania tą chorobą.

Czym jest alergia?

Alergia to choroba układu odpornościowego, która polega na nieprawidłowej, nadmiernej reakcji organizmu na określone substancje, zwane alergenami. W normalnych warunkach układ odpornościowy chroni nas przed infekcjami, zwalczając wirusy i bakterie. U osób z alergią, układ odpornościowy błędnie rozpoznaje pewne substancje jako zagrożenie i zaczyna z nimi walczyć, co prowadzi do wystąpienia objawów alergicznych. Alergia może dotyczyć różnych obszarów ciała, w tym dróg oddechowych, skóry, przewodu pokarmowego i oczu, powodując zróżnicowane objawy w zależności od rodzaju alergenu i sposobu, w jaki organizm na niego reaguje.

Spis treści

• Rodzaje alergii
• Objawy alergii
• Leczenie alergii
• Rozpoznanie alergii
• Powikłania alergii
• Alergeny i reakcje alergiczne

Rodzaje alergii

Alergia pokarmowa

Alergia pokarmowa to reakcja immunologiczna na określone składniki pokarmowe, takie jak mleko, orzechy, gluten czy skorupiaki. U osób z tą alergią, spożycie nawet śladowych ilości alergenu może prowadzić do objawów, takich jak pokrzywka, obrzęk, ból brzucha, a w ciężkich przypadkach nawet do wstrząsu anafilaktycznego. Rozpoznanie alergii pokarmowej wymaga dokładnych testów, a leczenie polega głównie na unikaniu alergenów i ewentualnym stosowaniu leków przeciwhistaminowych.

Alergiczny nieżyt nosa

Alergiczny nieżyt nosa, znany również jako katar sienny, jest jedną z najczęstszych form alergii. Objawia się kichaniem, swędzeniem nosa, wodnistym katarem i przekrwieniem błony śluzowej nosa. Jest często wywoływany przez alergeny wziewne, takie jak pyłki roślin, roztocza kurzu domowego czy sierść zwierząt. Leczenie obejmuje unikanie alergenów, stosowanie leków przeciwhistaminowych oraz, w niektórych przypadkach, immunoterapię alergenową.

Alergiczne zapalenie spojówek

Alergiczne zapalenie spojówek to stan zapalny błony śluzowej oka spowodowany reakcją alergiczną. Typowe objawy to zaczerwienienie, swędzenie, łzawienie oraz obrzęk powiek. Często towarzyszy alergicznemu nieżytowi nosa i jest wywoływane przez te same alergeny, takie jak pyłki, kurz czy pleśń. Leczenie polega na stosowaniu kropli do oczu z lekami przeciwhistaminowymi oraz unikaniu kontaktu z alergenami.

Alergia skórna

Alergia skórna manifestuje się różnorodnymi objawami na skórze, takimi jak wysypka, pokrzywka, zaczerwienienie czy świąd. Może być wywołana przez kontakt z alergenami (kontaktowy wyprysk alergiczny) lub spożycie uczulającego pokarmu. Najczęstszymi alergenami są metale (np. nikiel), kosmetyki, lateks czy chemikalia. Leczenie obejmuje unikanie kontaktu z alergenem oraz stosowanie maści sterydowych lub leków przeciwhistaminowych.

Astma oskrzelowa

Astma oskrzelowa to przewlekła choroba zapalna dróg oddechowych, w której dochodzi do ich nadmiernego zwężenia w odpowiedzi na różne czynniki, w tym alergeny. Objawy astmy oskrzelowej to duszność, świszczący oddech, kaszel i uczucie ucisku w klatce piersiowej. W przypadku alergicznej astmy, najczęstszymi wyzwalaczami objawów są alergeny wziewne, takie jak pyłki, roztocza czy sierść zwierząt. Leczenie polega na kontrolowaniu objawów za pomocą leków rozszerzających oskrzela oraz unikanie kontaktu z alergenami.

Objawy alergii

Objawy alergii mogą być bardzo zróżnicowane i zależą od rodzaju alergii oraz stopnia wrażliwości organizmu na dany alergen. Do najczęstszych objawów należą:

• Objawy skórne: wysypka, pokrzywka, swędzenie, zaczerwienienie, obrzęk, a w cięższych przypadkach atopowe zapalenie skóry.
• Objawy ze strony układu oddechowego: kichanie, kaszel, duszność, świszczący oddech, uczucie ucisku w klatce piersiowej, a w przypadku alergicznego nieżytu nosa również wodnisty katar i przekrwienie błony śluzowej nosa.
• Objawy ze strony oczu: swędzenie, zaczerwienienie, łzawienie, obrzęk powiek, typowe dla alergicznego zapalenia spojówek.
• Objawy ze strony przewodu pokarmowego: ból brzucha, nudności, wymioty, biegunka, które mogą wystąpić przy alergii pokarmowej.
• Ogólnoustrojowe: wstrząs anafilaktyczny, który jest ciężką, zagrażającą życiu reakcją, charakteryzującą się nagłym spadkiem ciśnienia krwi, trudnościami w oddychaniu i utratą przytomności.

Leczenie alergii

Leczenie alergii polega na łagodzeniu objawów oraz minimalizowaniu kontaktu z alergenami. Najskuteczniejszym sposobem zarządzania alergią jest unikanie kontaktu z substancjami wywołującymi reakcje alergiczne.

W zależności od rodzaju alergii i jej nasilenia, stosuje się różne leki, takie jak leki przeciwhistaminowe, kortykosteroidy, leki rozszerzające oskrzela oraz krople do oczu czy nosa. Stosowanie leków łagodzących objawy alergii, takich jak krople nawilżające do oczu, maści sterydowe na zmiany skórne, czy inhalatory dla osób z astmą oskrzelową.

Leki na alergię

Leki stosowane w leczeniu alergii mają na celu łagodzenie objawów i poprawę komfortu życia pacjentów. Do najczęściej stosowanych należą:

• Leki przeciwhistaminowe: Blokują działanie histaminy, substancji chemicznej uwalnianej podczas reakcji alergicznej, która odpowiada za objawy takie jak swędzenie, katar czy łzawienie oczu. Przykłady to ceteryzyna, loratadyna czy feksofenadyna.
• Kortykosteroidy: Stosowane w leczeniu cięższych objawów alergii, takich jak astma czy atopowe zapalenie skóry. Mogą być podawane doustnie, miejscowo (maści, krople do oczu) lub wziewnie (inhalatory).
• Leki rozszerzające oskrzela: Stosowane w przypadku astmy oskrzelowej, pomagają rozluźnić mięśnie wokół dróg oddechowych, co ułatwia oddychanie.
• Stabilizatory komórek tucznych: Stosowane profilaktycznie w celu zapobiegania uwalnianiu histaminy z komórek tucznych, co może pomóc w kontrolowaniu objawów takich jak zapalenie spojówek.
• Inhibitory leukotrienów: Stosowane w leczeniu astmy oraz niektórych objawów alergii, działają poprzez blokowanie działania leukotrienów, substancji chemicznych, które powodują zwężenie dróg oddechowych.

Rozpoznanie alergii

Rozpoznanie alergii jest kluczowe dla skutecznego leczenia i zapobiegania jej objawom. Proces diagnozy alergii zazwyczaj obejmuje:

Eliminacyjna dieta: W przypadku podejrzenia alergii pokarmowej, pacjent może być poproszony o wyeliminowanie z diety podejrzanych pokarmów, a następnie stopniowe ich wprowadzanie, aby zidentyfikować alergen.

Wywiad medyczny: Lekarz przeprowadza szczegółowy wywiad, aby zrozumieć historię choroby, objawy, ich częstotliwość oraz możliwe czynniki wywołujące.

Testy skórne: Popularną metodą diagnozowania alergii są testy skórne, podczas których małe ilości alergenów są wprowadzane do skóry, najczęściej na przedramieniu lub plecach. Jeśli w danym miejscu pojawi się reakcja, taka jak zaczerwienienie czy obrzęk, świadczy to o uczuleniu na dany alergen.

Badania krwi: W przypadku, gdy testy skórne są niewskazane (np. u pacjentów z ciężką egzemą), wykonuje się badanie krwi na obecność swoistych przeciwciał IgE, które są wskaźnikiem reakcji alergicznej.

Testy prowokacyjne: W określonych przypadkach, zwłaszcza przy alergiach pokarmowych lub lekowych, stosuje się kontrolowane podawanie podejrzanego alergenu pod nadzorem medycznym, aby zaobserwować reakcję organizmu.

Powikłania alergii

Nieleczone lub niewłaściwie kontrolowane alergie mogą prowadzić do poważnych powikłań, które mogą znacząco wpłynąć na jakość życia pacjenta. Do najważniejszych powikłań należą:

• Wstrząs anafilaktyczny: Jest to najgroźniejsze powikłanie alergii, charakteryzujące się nagłym i ciężkim spadkiem ciśnienia krwi, dusznością, obrzękiem dróg oddechowych, co może prowadzić do utraty przytomności i zagrażać życiu. Wymaga natychmiastowej interwencji medycznej i podania adrenaliny.
• Astma oskrzelowa: Często rozwija się u osób z alergiami wziewnymi, takimi jak alergia na pyłki czy roztocza. Nieprawidłowo leczona astma może prowadzić do trwałych uszkodzeń dróg oddechowych oraz przewlekłych problemów z oddychaniem.
• Przewlekłe zapalenie skóry: U pacjentów z alergią skórną, niekontrolowane objawy mogą prowadzić do przewlekłego zapalenia skóry, co powoduje jej zgrubienie, suchość i trwałe zmiany strukturalne.
• Nawracające infekcje: Osoby z alergicznym nieżytem nosa czy astmą oskrzelową są bardziej narażone na infekcje dróg oddechowych, takie jak zapalenie zatok, oskrzeli czy płuc.
• Zaburzenia snu: Przewlekłe objawy alergii, takie jak katar, swędzenie czy kaszel, mogą prowadzić do problemów ze snem, co w dłuższej perspektywie wpływa na jakość życia i samopoczucie.
• Wydłużone objawy alergii: Nieleczona alergia może prowadzić do przewlekłego stanu zapalnego, który nie tylko utrudnia codzienne funkcjonowanie, ale może także przyczyniać się do rozwoju innych chorób przewlekłych, takich jak atopowe zapalenie skóry czy zapalenie spojówek.

Alergeny i reakcje alergiczne

Alergeny to substancje, które wywołują reakcje alergiczne u osób uczulonych. Mogą być pochodzenia naturalnego lub syntetycznego, a ich źródła są bardzo zróżnicowane. Reakcje alergiczne to odpowiedź układu odpornościowego na kontakt z alergenem, który organizm błędnie rozpoznaje jako zagrożenie. 

Rodzaje alergenów

• Alergeny wziewne: Najczęstsze alergeny to pyłki roślin, roztocza kurzu domowego, sierść zwierząt, pleśnie oraz zanieczyszczenia powietrza. Wywołują one przede wszystkim objawy ze strony układu oddechowego, takie jak alergiczny nieżyt nosa, astma oskrzelowa czy alergiczne zapalenie spojówek.
• Alergeny pokarmowe: Do najczęstszych alergenów pokarmowych należą mleko, jaja, orzechy, ryby, skorupiaki, pszenica (gluten), oraz soja. Spożycie tych alergenów u osób uczulonych może prowadzić do objawów ze strony układu pokarmowego, a także reakcji ogólnoustrojowych, takich jak wstrząs anafilaktyczny.
• Alergeny kontaktowe: Metale (np. nikiel), lateks, kosmetyki, detergenty czy barwniki mogą wywołać reakcje alergiczne przy bezpośrednim kontakcie ze skórą, prowadząc do rozwoju kontaktowego wyprysku alergicznego.
• Alergeny lekowe: Niektóre leki, takie jak penicylina, niesteroidowe leki przeciwzapalne (np. aspiryna) czy leki znieczulające, mogą wywoływać reakcje alergiczne u osób uczulonych, w tym objawy skórne, oddechowe, a nawet wstrząs anafilaktyczny.
• Alergeny jadowite: Użądlenia owadów (pszczoły, osy, szerszenie) mogą prowadzić do poważnych reakcji alergicznych, takich jak obrzęk, pokrzywka, a w ciężkich przypadkach wstrząs anafilaktyczny.

Mechanizmy reakcji alergicznych

• Reakcja nadwrażliwości typu I (reakcja natychmiastowa): Najczęściej spotykany mechanizm w alergiach, gdzie kontakt z alergenem prowadzi do szybkiej produkcji przeciwciał IgE. Te przeciwciała wiążą się z komórkami tucznymi, co powoduje uwolnienie histaminy i innych mediatorów zapalnych, prowadząc do natychmiastowych objawów, takich jak kichanie, swędzenie, pokrzywka czy duszność.
• Reakcja nadwrażliwości typu IV (reakcja opóźniona): Reakcja ta rozwija się kilka godzin lub nawet dni po kontakcie z alergenem. Jest typowa dla alergii kontaktowej, gdzie limfocyty T rozpoznają alergen jako zagrożenie, co prowadzi do stanu zapalnego i objawów skórnych, takich jak zaczerwienienie, świąd czy pęcherze.
• Anafilaksja: Jest to wyjątkowo ciężka, ogólnoustrojowa reakcja alergiczna, której mechanizm obejmuje szybkie uwalnianie mediatorów zapalnych przez całe ciało. Może prowadzić do wstrząsu anafilaktycznego, który wymaga natychmiastowego podania adrenaliny i interwencji medycznej.
• Przewlekły stan zapalny: Długotrwały kontakt z alergenem może prowadzić do przewlekłego stanu zapalnego, który z czasem powoduje uszkodzenia tkanek, np. przewlekłe zapalenie błony śluzowej nosa czy przewlekłe zapalenie skóry.

Zrozumienie, jakie alergeny wywołują reakcje oraz mechanizmy tych reakcji, jest kluczowe dla skutecznego leczenia i zapobiegania objawom alergii.